Bratt læringskurve: — Det er jo hundre år sidan eg tok master

— Kvifor vart det doktorgrad om akkurat dette emnet?

Fakta

Åshild Gjellestad (50)

• Har levert avhandlinga «Care practices at the intersection between resistance and involuntary treatment and care»
• Disputerte ved VID vitskapelege høgskule 2. september 2022

— Eg vart tilsett ved VID i 2016. Men før det hadde eg jobba 12 år hos Statsforvaltaren. Eg jobba der med tilsyn og kontrollerte vedtak om tvang. Eg såg at det vart gjort tilsyn på sjukeheimar, men ikkje i heimetenesta. Samstundes vart statsforvaltaren kontakta av både heimebuande eldre og av helsepersonell som fortalde at dei som dei skulle hjelpa, ikkje ville ha hjelp. Eg vart nyfiken; var det berre i Hordaland det var få vedtak om tvang i heimetenesta? Eg søkte ei intern stipendiatstilling ved VID, der eg kunne velja tema sjølv.

— Kan du presentera prosjektet ditt i korte trekk?

— Eg samla inn både dei formelle vedtaka som var fatta om tvang knytt til heimetenesta og snakka med helsepersonell om deira erfaringar. Eg ville sjå på både på kva som var dokumentert, kven som fatta vedtak om kva, og på kor brukarane budde — heime eller i omsorgsbustad. I tillegg var eg interessert i kva tiltak som vart sett i gang før helsepersonell brukte tvang, såkalla tillitsskapande tiltak. Eg var også ute etter erfaringar med motstand og intervjua helsepersonell både om kva dei gjer og om kva dei har å hjelpa seg med. All forskinga var relatert til heimebuande personar med demens.

Tvang i denne samanheng er heimla i pasient-og brukarrettslova kapittel 4a. Der heiter det at tvang kan brukast for å «yte nødvendig somatisk helsehjelp til pasienter som ikke har samtykkekompetanse og som motsetter seg helsehjelp».

— Å gi nokon helsehjelp mot deira vilje, som å lura i dei medisinar, er tvang. Det er ikkje tvang å ta nokon i armen og følgja pasienten inn på badet, men helsepersonell eg har intervjua karakteriserer det å til dømes ta ein pasient frå rullestol og over i seng mot pasienten sin vilje som eit gråsonetilfelle. Det same seier dei om ein pasient som var full av avføring, men som ikkje ville stella seg eller ha hjelp til stell. Då sa dei at «dette er jo på ein måte kanskje tvang».

— Kva finn du?

— I heimetenesta finst det ingen god struktur for vurderingar og avgjersler rundt bruk av tvang. Ansvar er ikkje klart fordelt mellom fastlege, sjukepleiar, helsefagarbeidar, leiarar innan pleie og omsorg og pasient og pårørande. Tilsette opplever ikkje at dei får hjelp til å vurdera situasjonen, når må ein gripa inn? Det som kan verka mot eventuell bruk av gråsonetvang på den eine sida eller mangel på nødvendig helsehjelp på den andre sida, er tid og fleksibilitet. Dei brukar lenger tid hos pasientane dersom desse yter motstand. Nokre gongar kjem ein berre inn i gangen, men dette er ein måte å ivareta tillit på. Problemet er jo då sjølvsagt at ein har knapt med tid og gjerne skulle vore hos fleire andre brukarar. Vurderingene rundt situasjonar der personar med demens motset seg helsehjelp som dei så absolutt treng, er ekstremt utfordrande, og det er ikkje lett å balansera autonomi og det som er forsvarleg. Å falla i den eine eller den andre grøfta kan føra til stor liding for pasienten.

— Kva har vore mest krevjande med doktorgradsarbeidet?

— Eg har hatt lyst til å ta doktorgrad i lang tid. Eg tenkte på det i 2004, men så fekk eg to barn. Og i 2008 fekk eg ein ryggmargsskade som sette meg tilbake. Det var så kjekt å endeleg få lov å ta doktorgrad! Men læringskurven har vore bratt. Eg er sjukepleiar i botn, og så er det jo hundre år sidan eg tok master... Som mange andre vart eg treft av pandemien. Eg skulle ha vore i utlandet, men det vart ingenting av, rekrutteringa av informantar tok lengre tid, og det faglege fellesskapet med andre forskarar vart mindre

— Kom du i mål til normert tid?

— Eg gjekk ein månad over tida. Eg begynte med å ha femti prosent stipendiatstilling og femti prosent vanleg stilling, og så auka eg opp stipendiatdelen etter kvart. Det var eigentleg en god modell.

— Kva skal du bruka doktorgraden til vidare?

— Eg vil forska vidare på personar med demens, særleg dette med motstand og dette med tillit. Er det ei ønska form for kommunikasjon? Eller er det symptom på sjukdommen? Eg er oppteken av korleis ein kan sikra både tryggleik og autonomi, og korleis ein kan legga til rette for dei pasientane med demens der tiltak som til dømes dagsenter og demenskor ikkje fungerer. Og så har eg også nokre nye tema i planane. No har eg 30 prosent forskingstid, og i tillegg har eg programansvar for master i klinisk sjukepleie ved VID vitenskapelege høgskule.