Debatt ● Heming H. Gujord
Fred, feigskap og skuldkompleks
Essay: Vi har noko sams, Habermas og eg. Når dotter mi spør meg om kven vi eigentleg skal heie på i Gaza, følgjer historia om ein landssvikdom og ei brun kiste med antisemittiske skrifter etter meg, skriv Heming H. Gujord.
Publisert
Denne teksten er et debattinnlegg. Innholdet i teksten uttrykker forfatterens egen mening.
— Kven heiar vi eigentleg på i Gaza? Det var dotter mi som spurde. Ho var 13 år gammal og er ei klok jente. — I krigen mellom Russland og Ukraina, heiar vi jo på Ukraina, sa ho. Men kva då med konflikten mellom israelarar og palestinarar?
— Vi heiar på freden, sa eg og la ut ei melding på Twitter.
Men svaret var på mange vis unnvikande og feigt. Også i Ukraina heiar eg i grunnen på freden, men der heiter det at våpen er vegen til fred. Noreg sel ikkje våpen til Israel, og slett ikkje til Hamas. Det er i grunnen trygt å ytre seg om Ukraina så lenge du held deg på rett side i krigen.
I krigen på Gaza finst det ikkje trygge posisjonar. Israel er også ei okkupasjonsmakt. Hamas er også ein terrororganisasjon.
Men når eg køyrer forbi Holen skole på Laksevåg, der 61 skulebarn døydde i eit bombeangrep under krigen, skammar eg meg over min eigen feigskap. I Gaza er det døde barn i tusentals. Om våpen er vegen til fred i Ukraina, kva er då vegen til fred i Gaza. Er det samtale og diplomati? Kvifor er i så fall ikkje samtale og diplomati vegen til fred i Ukraina?
Her finst også eit anna mogleg svar: Det vi no ser i Gaza, er eit direkte resultat av doktrinen om at våpen er vegen til fred. Ruinane i Gaza er krigens pris. Om våpen er vegen til fred, er krigens pris også fredens pris. Den prisen er høg. Kan vi slå oss til ro med slike svar og slike logikkar?
Eg er ikkje den einaste som tykkjer dette er vanskelege spørsmål. Universitetet i Bergen handsama spørsmålet om akademisk boikott av Israel på høgaste nivå. Fleire tilsette har ivra for ein boikott. To gonger har dei ytra seg i Khrono (sjå her og her).
Styret gjekk ikkje inn for å boikotte Israel, men i ettertid har alle fakulteta frose eller avslutta sine samarbeidsavtalar med universitet i Israel. Sist ute var Juridisk fakultet. Sjeldan har ei sak skapt større polarisering blant dei tilsette. «Norge er ennå en jødehaterstat», skreiv ein kollega i Khrono. Tre andre kollegaer rosa vedtaket i styret på Det juridiske fakultet og løftar det inn i mytologien om Universitetet i Bergen.
Eg beundrar dei for å vise mot. Men eg kan ikkje vere einig med dei alle.
Heming H. Gujord
Det einaste desse fire kollegaene då har til felles, er at dei har mot til å ta
eit standpunkt og ytre seg ope. Særleg for mellombels tilsette krev det mot å
ytre seg i kontroversielle spørsmål. Eg beundrar dei for å vise mot. Men eg kan
ikkje vere einig med dei alle.
Spørsmålet om akademisk boikott av Israel har vore vanskeleg for Universitetet i Bergen. Vi kan trygt gjere rekning med at det har vore snakk i korridorane. Det har vore høg temperatur og til dels uakademiske vendingar. «Så vidt vi vet har UiB verken tatt krigsfanger eller deltatt i Israels krigføring», skreiv 11 UiB-tilsette i Khrono den 5. februar. Men vi skal ikkje bli støtt av tonen i eit ordskifte når titusentals menneske blir drepne. Desse menneska ligg der no som døde fakta på bakken.
Universitetet i Bergen bestemte at det ikkje skulle vere nokon akademisk boikott på institusjonsnivå. Men universitetet sette ikkje punktum ved dette vedtaket. 13. mars arrangerte universitetet konferansen «Gaza: Forskarblikk på notid, fortid og framtid».
Leiar i studentparlamentet, Kaja Ingdal Hovdenak, viste oss at dei mange døde var meir enn berre fakta på bakken. Ho viste fram bilde av seg sjølv og venninna Amira då dei var glade småjenter i Gaza. No var Amira død etter eit rakettangrep. Ei ung kvinne på 26 år — berre vekke frå det eine augeblikket til det neste. Videoar av slike hendingar florerer på sosiale medium. Eit enkelt menneske blant meir enn 30 000 offer.
Er det då rett å innleie ein konferanse på ein slik måte? Eg meiner ja. 30 000 døde menneske er eit abstrakt tal. Eit smilande barn som har blitt ei død kvinne gjer krigen nær og relevant. I den globale verda skjer denne krigen også her hos oss. Sjølv om vi kan smile og le, og arrangøren sender oss e-post om at vi kan hente med oss kaffi før vi går inn i den vakre aulaen på Universitetet i Bergen. I Gaza ligg universiteta i grus.
Konferansen viste fram kor vanskeleg saka i røynda er. Den mest framståande talaren var John Dugard, sørafrikanar og professor emeritus ved Leiden University. Dugard har òg vore spesialrapportør for FN. No trekte Dugard linjer frå tida under apartheid i Sør-Afrika til situasjonen i Israel, Vestbreidda og Gaza i dag. Som kvit og privilegert sørafrikanar hadde Dugard vore med i kampen mot apartheid. No er han med i gruppa av sørafrikanarar som har reist sak mot Israel i Den internasjonale domstolen (ICJ) i Haag. Som vi veit, har ICJ tatt opp saka. Klagen handlar om folkemord.
30 000 døde menneske er eit abstrakt tal. Eit smilande barn som har blitt ei død kvinne gjer krigen nær og relevant.
Heming H. Gujord
Eg har ein svoger frå Sør-Afrika, og eg fortalde han at vi hadde hatt besøk av John Dugard på UiB. Snart tikka det inn ei melding frå mor hans i Sør-Afrika. Ho hadde møtt Dugard og var glad han framleis var aktiv. «Very anti the apartheid government», kunne ho fortelje. Så kom det ei ny melding, denne gongen med helsing frå onkelen til svogeren min. Han hadde hatt Dugard som førelesar i offentleg rett på 1960-talet. Dugard hadde vore referanse på søknaden som gav han innpass på Cambridge. Så tette band er det i den globale landsbyen.
Dei tok ikkje for hardt i når dei fortalde om Dugard. Boka hans frå 2018, Confronting Apartheid, er meldt i American Journal of International Law. Tidsskriftet er utgitt av Cambridge University Press. Meldaren skriv: «As far as I know there is no one on the planet who is more juridically authoritative and existentially informed about the policies, practices, and politics of apartheid than John Dugard.»
Skal eg då fortelje familiemedlemmene mine frå Sør-Afrika at det berre er ei norsk avis som har nemnt at John Dugard har vore i Noreg? Det var då Klassekampen, «venstresidas dagsavis», og ære vere dei for det. Men skulle ikkje dette vere ei sak for den borgarlege offentlege som heilskap, med storavisene Bergens Tidende og Aftenposten i front?
Det er ikkje nok at universitetet fyller samfunnsoppdraget sitt med «forskarblikk på Gaza» om ikkje offentlegheita ope tar imot forskarblikket. Denne gongen er det ikkje universitetet som har kapsla seg inne i sitt eige elfenbeinstårn. Det er offentlegheita som ikkje har tatt imot det universitetet tilbyr. Men rett skal vere rett: Bergens Tidende fortalde om og viste bilde av Amira som var blant dei døde i Gaza. Men dei fortalde ikkje at ein kvit sørafrikanar med juridisk kompetanse på høgaste nivå utan å nøle kalla Israels politikk «apartheid». Det gjorde inntrykk å høyre dette.
Denne gongen er det ikkje universitetet som har kapsla seg inne i sitt eige elfenbeinstårn. Det er offentlegheita som ikkje har tatt imot det universitetet tilbyr.
Heming H. Gujord
Ja eg var nok feig då eg fann omvegar rundt spørsmålet frå dotter mi. Kva vil det eigentleg seie at vi skal «heie på freden»? Vil det seie at vi skal byggje murar for å trygge freden for oss som er privilegerte, og som ‘trygt’ kan leve bak muren? Eller vil det seie at vi skal skape ei verd der slike murar ikkje finst? I dette spørsmålet står i grunnen NATO mot FN. NATO tryggar oss som er innanfor, men FN har som mål å trygge freden i heile verda, gjennom «høyere levestandard, full beskjeftigelse og betingelser for økonomisk og sosialt framskritt og utvikling». Slik står det i FN-pakta.
Då er det ikkje våpen som er vegen til fred. Det er «sosialt framskritt og utvikling» i heile verda som er vegen til fred. Ikkje forhindre krig, men bygge og trygge freden.
Det personlege er også akademisk. Jürgen Habermas, den tyske filosofen, var ti år då Tyskland gjekk til angrep på Polen og den andre verdskrigen braut ut. Foreldra hans meldte han inn i Hitler-Jugend. Vi skulle gjerne hatt Habermas i panelet under konferansen om Gaza. Israels reaksjon på terroråtaket den 7. oktober 2023 er «prinsipielt rettferdiggjort», meiner Habermas. Dermed blir det «forfeila» å omtale Israels framferd i Gaza som folkemord. Arne Johan Vetlesen skriv om Habermas og hans reaksjon på krigen i Gaza i Klassekampen 13. mars.
Målt opp mot Habermas kjenner eg meg saktens som ein sporv i tranedans. Det er freistande og enklast å teie, planlegge undervisning og spisse formuleringane om læringsutbytte for studentane. Men samanlikningar kan handle om så mangt.
Det er freistande og enklast å teie, planlegge undervisning og spisse formuleringane om læringsutbytte for studentane. Men samanlikningar kan handle om så mangt.
Heming H. Gujord
Vi har noko sams, Habermas og eg. Det handlar om eit skuldkompleks. Også eg har ein familiehistorikk som involverer nazisme og antisemittisme. Denne historikken følgjer etter meg når eg i dag skal ta stilling til det som skjer i Gaza.
Eg kunne aldri ha laga den karikaturen Siri Dokken laga for Dagsavisen 15. mars, der Israels statsminister lurer bak presidenten i USA. Eg kunne aldri ha skrive om Israel slik forfattaren Finn Iunker, med doktorgrad om Brecht, gjer i lesarbrev i Klassekampen 23. mars. Historia om ein landssvikdom og ei brun kiste på mørkeloftet med antisemittiske skrifter følgjer etter meg.
Også når dotter mi spør meg om kven vi eigentleg skal heie på i Gaza, følgjer denne arven etter meg. Det er eit skuldkompleks som eg deler med Habermas og mange andre. Og det er mest merkeleg at ikkje den suverene tenkaren Habermas forstår at skuldkomplekset i røynda gjer han inhabil i spørsmål som handlar om moglege brotsverk frå staten Israel.
Dette må då vere heilt grunnleggande: Alle statar kan gjere seg skuldige i brotsverk. Også Israel. Men at Habermas kan ha problem med å erkjenne dette, er i grunnen lett å forstå. Filosofen er også berre eit menneske. Og i dette spørsmålet er han ikkje ein fri intellektuell, men ein intellektuell som er bunden av eit skuldkompleks. Enten burde også han teie. Eller så burde han erkjenne kor ufri han i røynda er i dette spørsmålet.
Terror mot sivile er brot på folkeretten. Derfor er det både nødvendig, lett og rett å fordømme Hamas sitt angrep på Israel den 7. oktober. Grensene for rettmessig bruk av valdsmakt i krig er uklåre. 30 000 døde menneske er eit høgt tal. Men er det eit folkemord?
Eg er glad for at det ikkje er eg, med mitt eige skuldkompleks, som skulle sitte i eit vedtaksførande organ for å ta stilling for eller imot boikott av Israel. Den einaste som verkeleg kan hjelpe oss no, er fru Justitia. Ho har ikkje noko skuldkompleks å slite med, for ho er blind.
Det er mykje som står på spel når ICJ skal handsame klagen frå Sør-Afrika om mogleg folkemord i Gaza. Vi må føresette at saka blir handsama på ein truverdig måte. Om Israel blir frikjent, må vi respektere dommen. Om Israel blir kjent skuldig — må vi — og Israel, også respektere dommen. I mellomtida må somme av oss — inklusive filosofen Habermas — erkjenne følgjene av våre eigne skuldkompleks. Alle statar må vere like for internasjonal rett.
For eg er for fred og imot folkemord. Vonleg er det ikkje eit kontroversielt synspunkt.
Heming H. Gujord
Eg må visst ta ein ny prat med dotter mi. Kven skal vi eigentleg heie på i Gaza? Ho veit allereie alt om den brune kista på mørkeloftet hos oldeforeldra. — Eg kan ikkje svare deg om dette, må eg då seie. — Det blir for vanskeleg når minna om fortidas brotsverk trenger seg på. — Vi får sjå kva Den internasjonale domstolen i Haag fell ned på, kan eg seie.
For eg er for fred og imot folkemord. Vonleg er det ikkje eit kontroversielt synspunkt.
