Forskarar kjøper falske siteringar. Fryktar svart marknad

Har Juan Manuel Corchado, den nyvalde rektoren ved eit av verdas eldste universitet, Universitetet i Salamanca i Spania, pumpa opp CV-en sin på Google Scholar for å sjå ut som ein av verdas viktigaste forskarar på sitt felt?

Det er i alle fall det den spanske avisa El Pais meiner å kunne dokumentere. Den nasjonale forskingsetiske komiteen i Spania har no kravd at rektoren må granskast.

Falske siteringar er eit aukande problem, ifølge fleire ekspertar forskingstidsskriftet Nature har snakka med. Ein av dei er Yazir Zaki, IT-forskar ved New York University (NYU) Abu Dhabi. Saman med kollegaene sine har han avdekt at også kjøp og sal av falske siteringar har eit stort omfang.

50 siteringar, 300 dollar

— Vi la merke til fleire Google Scholar-profilar med tvilsame siteringar. Når ein artikkel får hundrevis av sitat dei første dagane etter publisering, eller når ein forskar brått får veldig mange sitat, veit du at noko ikkje stemmer, seier Zaki.

For å finne ut om mistanken om svindel kunne stadfestast, oppretta Zaki og temaet hans ein falsk profil på Google Scholar. Den fiktive «forskaren» fekk lagd 20 KI-genererte publikasjonar til lista si. Deretter kjøpe dei 50 sitat frå eit firma som såg ut til å drive med denne typen suspekt business.

Dei betalte 300 amerikanske dollar — godt og vel 3000 norske kroner.

Zaki meiner dei no har stadfesta mistanken om ein betydeleg svart marknad for falske referansar.

40 dagar etter kjøpet dukka dei kjøpte siteringane opp i forskingsartiklar i 22 vitskapelege tidsskrift, og blei lagt til den fiktive forskarens profil på Google Scholar.

14 av desse tidsskrifta er lista i den anerkjende databasen Scopus.

— Ikkje problem i Noreg

Rangering

23 forskere i Norge på listen over verdens mest siterte

«Siteringer er en indikasjon på hvilket gjennomslag og hvilken interesse egen forsking har internasjonalt og gir følgelig en indikasjon på kvalitet», skreiv Dag Rune Olsen i 2019, den gong rektor ved Universitetet i Bergen.

Påstanden vart sett fram i samband med ein debatt om internasjonale universitetsrangeringar. Blant dei som brukar siteringstal som grunnlag, er Times Higher Education si årlege rangering.

For den enkelte forskaren kan det vere prestisjefullt med høge siteringstal, og det kan også vere ein karrierefremjande faktor innanfor ein del fagfelt.

Forskar ved Nordisk institutt for studier av innovasjon, forskning og utdanning (Nifu) og ekspert på bibliometri og vitskapeleg publisering, Gunnar Sivertsen, meiner det likevel ikkje er grunn til å uroe seg for falske siteringar i Noreg.

— Eg trur ikkje problemet med kjøpte siteringar på svartebørsen kjem til å bli eit problem, i alle fall ikkje i Noreg, seier Sivertsen. 

— Det har rett nok vore vanleg å vise til talet på siteringar i søknader om eksterne forskingsmidlar, men den praksisen gjeld ikkje lenger i Noreg og er på veg ut i EU, legg han til.

— På veg ut

Sivertsen seier siteringstal er ein del av «kapitalen» i visse samanhengar, men at dei i dei fleste land vi vanlegvis samanliknar oss med, ikkje betyr mykje. Derfor kjem ein heller ikkje særleg langt med «siteringssvindel» her, meiner han.

— For å bli sitert, må ein heil artikkel først sitere deg — som må publiserast i eit anerkjent tidsskrift. Deretter kan dette kome inn i ein siteringsindeks, som må lagast, seier Sivertsen.

Dei fleste forskarar vil spørje om siteringane kjem frå artiklar i anerkjende tidsskrift. Dessutan, på eins eige fagfelt, er kva du faktisk bidrar med i forskinga, kva artiklane inneheld, viktigare enn talet på siteringar, meiner han.

På eit eller anna tidspunkt vil nokon spørje seg kva kjeldene til siteringane til ein artikkel er.

— Siteringar henta frå Scopus eller Web of Science, som dekker utvalde anerkjende tidsskrift, kan seie noko om nytta av funnet i vidare internasjonal forsking, seier han.

Studie

En av fem siteringer går til en liten akademisk elite... og andelen har bare økt