Dei rasande studentane i Sør-Afrika
Kommentar. Når sørafrikanarane går til val i dag, 25 år etter apartheids fall, er tolmodet brukt opp. Det er ikkje minst synleg på universiteta, skriv journalist Njord Svendsen i denne kommentaren.
OBS! Denne artikkelen er mer enn tre år gammel, og kan inneholde utdatert informasjon.
Durban, Sør-Afrika (Khrono): Bilar vart sett i brann og demonstrantar pepra med gummikuler og tåregass. Scena kunne ha vore frå 1980-talet, under dei mest intense demonstrasjonane og samanstøytane mellom aktivistar og apartheid-politi. Men dette var i februar 2019. Valdelege studentprotestar førte til at Universitetet i KwaZuluNatal i Sør-Afrikas nest største by, Durban, stengte og innstilte all undervisning av omsyn til tryggleikssituasjonen.
Det utspelar seg ein politisk kamp på universiteta, som vil påverke korleis framtida i dette eit av Noregs hovudsamarbeidsland for forsking og utdanning vil sjå ut. Opprøret har også forplanta seg til andre byar og universitet i landet.
Studentleiarane presenterte ei liste med krav, som at universitetet skulle avskaffe registreringsavgifter, skru ned prisane i kantiner, sørge for sikre og finansierte studentbustader og auke løner for høgare grads studentar som underviser. Organisatorane som frontar opprøret er tett knytt til dei politiske ungdomsorganisasjonane i landet, til ANC, og framfor alt EFF, Economic Freedom Fighters.
EFF vart etablert i 2013 med den karismatiske Julius Malema i spissen, etter at han hadde blitt ekskludert frå ANC. Malema, som titulerer seg sjefskommandant og opptrer med raud beret, kan trygt kallast ein ultrapopulist på ytre venstre fløy med hang til ytterleggåande utspel, ofte retta mot den kvite minoriteten i landet. Malema blir av mange oppfatta som ein som «seier det som det er» —altfor mange sørafrikanarar manglar framleis det mest grunnleggande, som skikkelege hus, sanitære forhold, arbeid og framtidsutsikter. Avstanden mellom fattig og rik er den største i verda.
Dei unge, radikale på universiteta har ikkje tenkt å bruke 25 nye år på å vente på det foreldra deira vart lovt og aldri fekk – dei vil ha endring no. Det er det Malema lovar dei som vil røyste på han. Spør ein svart student på eit universitet i Sør-Afrika kven han eller ho skal stemme på, og svaret er truleg EFF — eller ingen. Valdeltakinga er låg blant dei unge. Ved valet i 2014 registrerte berre 33 prosent av 18- og 19-åringane seg til å stemme, det nasjonale gjennomsnittet var 73 prosent. Parallelt med det politisk motiverte opprøret råder apatien: Korrupsjon er i ferd med å ete det splitta regjeringspartiet ANC opp frå innsida, tilliten til politikarane er deretter. Blant dei som stemmer på EFF er også dei som ikkje sympatiserer med bodskapen deira, men gjerne ser at parlamentet har plass til nokon som kan riste hardt i eit aldrande ANC.
Avkolonisering, i eit visst monn, er vanskeleg å ikkje ønskje velkommen i eit land som har vore nettopp koloni og deretter under det ekstremt undertrykkande og einsrettande apartheidstyret i nær 50 år.
Njord V. Svendsen
Universiteta er ein nøkkelarena for Malema og dei andre kommandantane hans, der dei har turnert og møtt studentane gjennom valkampen. Det som måtte henge igjen av idear om ein regnbogenasjon blir latterleggjort, og det blir ofte tatt godt imot. «Vi nektar å bli knebla av såkalla forsoning», heiter det i valkampmanifestet til partiet. Mandela er sjeldan den historiske helten, oftare han som «selde landet til dei kvite».
Det er, for å ta eit sentralt punkt, eit faktum at landfordelingsspørsmålet fortsatt er uløyst i Sør-Afrika. EFF vil ha det løyst no med ein gong – gjennom å beslaglegge jord, ta frå dei kvite, utan kompensasjon, og gi til dei svarte. For nokre år sidan vekte Malema oppsikt med sitt besøk til Robert Mugabes Zimbabwe, der han skulle lære av landokkupasjonane som hadde blitt gjennomført mot kvite farmarar der.
Ein annan pillar i EFFs politiske program er gratis utdanning til alle, eit krav det kan vere lett å sympatisere med, men vanskeleg for eit system å hente pengar til over natta. EFF er også vevd inn i den aktivistiske Fees must fall-rørsla, studentopprøret som har sett sitt preg på universiteta i landet dei seinare åra, og som i Noreg er godt kjent etter at leiaren deira, Fasiha Hassan, var tildelt Studentane sine fredspris frå norske SAIH i fjor. Hassan høyrer rett nok til The Progressive Youth Alliance, PYA, som mellom anna inkluderer ANCs ungdomsorganisasjon, og står i opposisjon til Malemas gjeng. Men ideologisk, om ikkje retorisk, står dei meir på likefot, med krav om radikal endring av utdanningssystemet.
Det handlar om tilgang til utdanning og om gratis utdanning. I mindre grad har det handla om andre presserande utfordringar som må løysast, slik ein rapport frå CMI peikte på i fjor: Ei av desse er det ekstremt høge fråfallet i høgare utdanning. Berre halvparten av studentane på lågare grad går ut med vitnemål etter fem år.
Det handlar også om avkolonisering.
Avkolonisering, i eit visst monn, er vanskeleg å ikkje ønskje velkommen i eit land som har vore nettopp koloni og deretter under det ekstremt undertrykkande og einsrettande apartheidstyret i nær 50 år. I alle fall om ein med omgrepet meiner å opne opp for at kunnskapen skal handle om og springe ut av mangfaldet i dette landet med 11 offisielle språk.
Samstundes kan kravet om å avkolonisere universiteta verke både autoritært og anti-demokratisk. Ved Universitetet i KwaZuluNatal, er det i dag ikkje uvanleg for ein engelsktalande forelesar å bli møtt med boikott i forelesingssalen – berre forelesingar på zulu kan aksepeterast!
Rommet for å vere «ein av oss», for å ytre seg og ha meiningar som ikkje passar inn, står klart i fare for å bli trongt i det rådande og polariserande klimaet. Det er eit urovekkande teikn. «Our land», står det på valplakatane til EFF. Ein slåande kontrast, trass alt, til «Let’s grow South Africa together», som er ANC-president Cyril Ramaphosas slagord i valkampen.
Ein kan få ei kjensle i Sør-Afrika, av at ein epoke er over og at ein ny enno ikkje har begynt. Mandela er historie. Også håpet og forventningane som trass alt hang fast i ein hard kvardag som måtte komme, verkar å ha tørka inn. Kva no?
I dag kjem mange av dei studentane som brukar stemmeretten sin til å satse på kommandant Malema, utan at det vil rokke ved ANCs valsiger. Spørsmålet er berre kor langt ned ANC går denne gongen, og kva som skal komme i staden, ved neste val, og valet etter det.
Logg inn med en Google-konto, eller ved å opprette en Commento-konto gjennom å trykke på Login under. (Det kan være behov for å oppdatere siden når man logger inn første gang)
Vi modererer debatten i etterkant og alle innlegg må signeres med fullt navn. Se Khronos debattregler her. God debatt!