Helga (88) og Audun (73) produserer studiepoeng som berre det

— Eg fyller 90 neste år.

Helga Maartmann-Moe nærast kviskrar, og så smiler ho lurt.

For Maartmann-Moe, i skrivande stund 88, er ikkje som andre godt vaksne pensjonistar. Ho studerer språk. Og ikkje som i «tek eit språkkurs», ho studerer ved Universitetet i Bergen, og tek eksamen som alle andre studentar.

— Det handlar om å bruka tida på ein fornuftig måte, seier Maartmann-Moe.

— Og så er det kjekt å ha eit program og noko å fylla dagane med. Ein vert einsam i min alder, for ein opplever at venner døyr.

Lesegruppe med jenter over 80

Khrono møter den spreke 88-åringen saman med Audun Rivedal. Han er 73, og får kjapt kommentaren «ungdom» frå medstudenten. Far hans vart hundre, kan Rivedal fortelja.

— I det perspektivet er eg framleis ung.

Rivedal jobba ved Universitetet i Bergen (UiB) nesten heile sitt yrkesaktive liv, og var mellom anna fakultetsdirektør på to fakultet, før han gjekk til Høgskulen i Bergen

— Ein kollega sa ein gong til meg at ein ikkje kan gi alt til arbeidsgivar, ein må rydda plass i livet til noko som berre er eins eige. Eg byrja å tenka på kva fag eg likte då eg var ung, og kom fram til at det var engelsk som verkeleg hadde gjort at verda kom nærare — eg meistra eit anna språk nesten like godt som mitt eige morsmål. Så det var altså noko med språk her, seier Rivedal. 

Han er elles samfunnsvitar med hovudfag i sosiologi og engelsk mellomfag i fagkrinsen.

No studerer både han og Maartmann-Moe tysk på 200-nivå. Men dei har begge mellom anna studert russisk, og Maartmann-Moe har studert latin.

— Eg er fødd i Estland, og eg tenkte at russisk kanskje låg i øyra framleis. Så russisk byrja eg å studera midt på 1980-talet, og så har eg tatt fransk og sånt etterpå. No er me ein gjeng jenter, snittalderen vår er 83, som les tysk saman ein gong i veka, seier ho og smiler.

Seks over 85

Helga Maartmann-Moe er, kanskje ikkje overraskande, ganske sjeldan. Tal frå Database for høyere utdanning (DBH) viser at det i 2024 var seks studentar i Noreg som hadde fylt 85 år. Ser ein på gruppa over 90, er det berre ein, medan det finst 191 aktive studentar i Rivedal si aldersgruppe (70-74 år).

Totalt var det 1717 registrerte studentar over 60 år i 2024, opp frå 1522 i 2023.

Aldersgrensa for å få støtte frå Lånekassen er 65 år. Men studentar i pensjonistalder treng ikkje betala noko anna enn semesteravgift ved norske offentlege universitet og høgskular. Det bør ein debattera, har Himanshu Gulati (Frp) tidlegare sagt til Khrono.

— Det er viktig at dei som tek utdanning, får bidrege med gode år i arbeidslivet. Og me har ikkje eit uavgrensa tal studieplassar, så ein må ta ein ærleg diskusjon om korleis innretninga skal vera, sa han, men understreka at partiet ikkje har konkludert i saka.

eldre studenter

Etter at han ble pensjonist, har han tatt fire master­grader

Reiste på utveksling

Dei to godt vaksne studentane er opptekne av at dei ikkje skal gå i vegen for dei yngre. Samstundes synest dei det er kjekt å vera med i ei studentgruppe.

Og det er ikkje vanskelegare enn før å læra seg nye ting, synest dei.

— Det handlar nok dels om motivasjon og at ein er meir moden, trur Rivedal.

— Og at ein studerer noko ein har valt sjølv utifrå eiga interesse. I min alder har ein to oppgåver: Å halda seg i form fysisk og å hemma kognitivt forfall.

Maartmann-Moe seier at det ikkje er noko problem å læra seg nye ting — kanskje med eitt unntak:

— Det som til tider har vore vanskeleg for meg, har vore «datagreiene». Men eg ville ikkje at det skulle stoppa meg, så eg har fått god hjelp både på infosenteret og frå eit barnebarn.

Ho fortel at ho først utdanna seg til sjukepleiar, og deretter studerte ho medisin. Det gjorde at ho allereie då var eldre enn ein del av dei andre studentane.

— Men no er eg nok eldre enn besteforeldra til nokre av dei eg studerer saman med!

Rivedal fortel at han som vaksen student til og med har vore på utveksling. Det byrja med at han, då han var tilsett ved UiB, deltok på kurs ved universitetssenteret i St. Petersburg. Her vart han ein del av ein gjeng som reiste kvart år for å læra russisk. Seinare har han vore to semester på utveksling i Moskva, og budde på hybelhus saman med langt yngre studentar.

— Då eg jobba ved UiB, var eg så misunneleg på moderne studentar. Dei kunne reisa på utveksling — heile verda ligg open for dei. For meg var det meir enn langt nok å reisa frå Askvoll til Bergen for å studera, seier 73-åringen og humrar.

Forskar på norske og japanske pensjonistar

Rivedal er oppteken av å forstå meir av landa han lærer språk frå, og set pris på å kunne lesa på originalspråket. Maartmann-Moe er interessert i etymologi. Skilnaden mellom dei er noko forskarar ser når dei no skal undersøka eldre personar som lærer seg språk.

— Verda vert eldre, og kva gjer ein for å ha det godt lenge? Kva er drivkrafta til eldre som studerer språk?

Det er Åsta Haukås som spør. Ho er professor i framandspråksdidaktikk ved Institutt for framandspråk ved UiB, og saman med Misuzu Shimotori forskar ho på kva som er motivasjonen til både norske og japanske pensjonistar som lærer seg nye språk.

Haukås seier at ein finn to grupper blant pensjonistane: Det er dei som har lyst til å læra eit nytt språk for å forstå og å kunne oppleva ei ny verd, og så er det dei som er interessert i sjølve strukturane i språket.

— Nokre av dei me har intervjua, seier at dei har venner som brukar dagane til å sjå på fjernsyn. Det vil ikkje dei gjera, dei vil bruka tid på ein lidenskap, seier Haukås.

— Er det slik at når ein først har lært seg eitt framandspråk, så er det lett å læra fleire?

— Det er ikkje forska så mykje på norske språkinnlærarar. Men det me veit, er at når ein kan fleire språk, er det lettare å sjå systema. Når det gjeld dei som er eldre og lærer seg språk, er det nokre som seier sjølve at dei treng meir tid enn andre studentar på å læra. Andre meiner at dei er minst like gode som ungdommane.

Det sosiale — eller læring?

Japan har verdas eldste folk. Når Haukås og Shimotori i vår reiser dit, er det noko som liknar det ein kjenner som folkeuniversitet dei skal besøka for å finna eldre studentar.

— Me trur at dei fleste nok er der for å ha ein sosial møteplass, seier ho.

— Er det stas at studentar som Maartmann-Moe og Rivedal vel å koma til universitetet?

— Det er det! Det er fint med folkeuniversitet, og flott at ein ønskjer å læra. Men dei som kjem til UiB er opptekne av at dei vil meistra, og dei vil gjera det skikkeleg.

Arabisk og ukrainsk — og kanskje kinesisk?

Helga Maartmann-Moe ville gjerne lært seg arabisk, men det fekk ho ikkje til å gå opp med timeplanen på UiB. Audun Rivedal skulle til Australia for å læra seg ukrainsk, men så kom denne pandemien. Den gjorde òg at han kjapt måtte koma seg heim frå Roma, der han var for å få med seg eit kurs om Romarriket.

Framleis er det språk att å læra, både for dei to studentane og for professor Haukås.

— Det er aldri for seint å læra, seier sistnemnde.

Ho har så vidt passert femti, men det er nokre år sidan ho gjekk på vidaregåande — og nokre år sidan sist ho lærte fransk.

— Eg har kome i kontakt med ei kvinne som eg snakkar fransk med, og så øver ho engelsk med meg. Og no når eg snart skal til Japan, prøver eg å læra meg litt japansk. Men det er altfor mange språk som burde lærast, seier ho og ler.

Ukrainsk, italiensk eller spansk står på lista til Rivedal — etter enda bachelor i tysk. Han vil absolutt tilrå andre godt vaksne å studera språk.

Og Maartmann-Moe, kva har ho tenkt å gå laus på neste gong?

— Kinesisk!, seier ho og smiler lurt.