No kan forskarane analysera liva våre utan å søkja

— Me nordmenn er eit gjennomregistrert folkeferd. Kort sagt kan ein seia at det startar med medisinsk fødselsregister, og det siste som vert registrert om oss er dødsårsakregisteret.

Det seier Ørnulf Risnes. Han er avdelingsdirektør for IT og utvikling hos Norsk senter for forskingsdata (NSD) i Bergen, og har vore utviklingsleiar for det nye microdata.no.

Der forskarane før måtte bruka fleire månader og mykje pengar på å få tak i dei dataa dei treng, kan dei no få tilgang til data – heilt utan å søkja.

Balansekunst

Nyleg fekk microdata.no prisen «Innebygd personvern i praksis». Prisen vart delt ut av Datatilsynet, og noko av det NSD fekk, var eit kunstverk med namnet «Balansekunst». Eit passande namn, synest Risnes.

NSD og Statistisk sentralbyrå (SSB) har samarbeidd i nærare 40 år. NSD har godkjent bruk av forskingsdata, og SSB har funne fram dei aktuelle dataa.

— Me stilte oss spørsmålet «kva om ein kan jobba med data utan å sitja på dei sjølve?», seier Risnes.

Og det er det ein gjer med microdata. Ein får ikkje ut data på individnivå. Men ein slepp å søkja om noko som helst, dataa er tilgjengelege på microdata.no.

— Tala er forbundne med litt usikkerheit. Ikkje så mykje at det påverkar resultatet, men så mykje at personvernet er sikra. Ein kan mellom anna få vita at det i ein aktuell kommune er mellom fem og ti menn som det siste året har mottatt ein gitt stønad, men ein får ikkje vita om det er sju eller ni. Me balanserer mellom personvern og rette resultat, seier Risnes.

Fleire variablar kjem

Førebels kan ein nytta 124 variablar, men planen er at det skal leggast inn langt fleire. Microdata-prosjektet har vore støtta av Forskingsrådet, og no har Risnes og kollegaene hans søkt om meir pengar for å kunne vidareutvikla prosjektet.

— Me trur nok at microdata kanskje først og fremst er noko dei yngre forskarane kjem til å verta trekt mot. Det er billege data, institusjonane betaler abonnement. Men microdata kan brukast av alle forskarar, både dei etablerte så vel som doktorgrads-stipendiatar, men òg av masterstudentar, seier Risnes.

Han seier at meir røynde forskarar som er vane med å søkja om det dei vil ha, og som eksperimenterer meir med metode, kan meina at microdata ikkje gir dei det dei vil ha.

— Men det er viktig å tenkja på at dette ikkje er noko som kjem i staden for noko anna – det er eit supplement. Ein vil framleis kunne søkja på heilt vanleg måte. Eg tenkjer at ein av fordelane, òg for røynde forskarar, er at ein ved å nytta data frå microdata kan få stadfesta kva data som best belyser ei problemstilling. Så kan ein gå i gang med søknadsprosessen for å få ut fleire data. Tidlegare måtte ein søkja nærast i blinde, seier Risnes.

Har venta på data i to år

— Det er ingen tvil om at dette bidraget er viktig og har eit breitt nedslagsfelt, seier direktør Bjørn Erik Thon i Datatilsynet til eigne nettsider.

— Microdata.no har potensiale til å verta utvikla til å omfatta nye område. Ved innsamling av stadig meir data i vår digitale kvardag, aukar interessa for å forska på desse dataa våre for å sjå samanhengar eller laga samanhengar mellom data som me legg att etter oss overalt. Det gjer det stadig viktigare med denne typen teknologi, meiner Thon.

— Eg har vore stipendiat i to år no. Før eg starta, var det allereie søkt om registerdata. Desse dataa har eg framleis ikkje fått. Men eg har brukt microdata og skrive ein artikkel som no er i ferd med å verta publisert.

Det seier Jannike Gottschalk Ballo. Ho er stipendiat ved Senter for velferds- og arbeidslivsforsking ved OsloMet, og har vore med i pilotgruppa som har testa microdata.

Ballo peikar på at microdata er særleg attraktive for stipendiatar, som har avgrensa med tid, og ho meiner det er ei gullgruve for masterstudentar.

— Men òg for meir røynde forskarar. Tida går for dei òg, når ein har fått eksterne midlar er det sett krav til kor raskt prosjektet skal koma i hamn. Då er det mykje å bruka kanskje to år på å venta på data.

— Kva prosjekt kan ein nytta microdata til?

— Det er interessant dersom ein vil sjå på endringar over tid, slik mellom anna sosiologar og samfunnsøkonomar gjer. I tillegg kan ein til dømes sjå på effekter av ei reform eller eit politisk vedtak.

— Til dømes innføring av kontantstøtte?

— Ja, det er eitt døme.

Kan etterprøva

Jon Ivar Elstad er forskar I ved Senter for velferds- og arbeidslivsforsking ved Oslomet, og har òg vore ein av forskarane i pilotgruppa.

— Det som er bra med microdata.no er framfor alt at forskarar og studentar får uproblematisk og ubyråkratisk tilgang til eit stort utval av SSB sine registerdata. Det sparar forskarar for den store tids- og ressursbruken me ofte har brukt på søknader og konsesjonar, seier han.

Elstad seier noko av det same som Risnes: Det store tilfanget av data gjer at ein kan arbeida meir fritt, testa ut hypoteser og undersøka spekulative innfall.

— Dette er ikkje alltid mogleg med data som me har fått etter søknader. Då er det ofte eit krav at ein skal grunngi databehovet med klare hypoteser, og ein skal visa til tidlegare forsking. Dersom ein får tilsendt registerdata etter søknad, er det krav til at dette er data som ikkje kan delast. Elstad meiner det er ein fordel at microdata nettopp kan sirkulera mellom forskarar, mellom anna fordi ein då i større grad enn vanleg kan etterprøva andre sine funn.

Stas med pris

— Det er veldig stas å få ein slik pris, særleg sidan det er saman med SSB. Samarbeidet mellom SSB og NSD er unikt i internasjonal samanheng, seier Risnes. — I tillegg er det kjekt å få pris for ei programvare som er utvikla her hos oss, i konkurranse med alle andre verksemder – ikkje berre innanfor akademia. No satsar me på fleire prisar, ein pris frå forskarane hadde vore endå meir stas.

Meld deg på Khronos nyhetsbrev

Få siste nyheter fra Khrono på e-post

Siste nyheter:

Slik blei ho doktor i skillingsviser

Nekter å sende ankesaker videre til det nasjonale gransknings­utvalget

Ujevn film om Gunnar Sønstebys krigsinnsats